Eerst schieten en later vragen...

In de twintig jaar voorafgaande aan het uitbreken van de oorlog in Europa woonde Guus, de broer van mijn grootvader, met zijn gezin in Indonesië. Hij was daar een officier bij de KNIL, het Koninklijk Nederlandsch-Indisch Leger.

De KNIL bestond uit beroepsmilitairen die zowel binnen als buiten Nederland geworven werden. Dit leger stond los van onze Nederlandse strijdkrachten, het had eigenlijk meer weg van een vreemdelingenlegioen. In 1940 ging Guus met verlof, een vakantie die hij gebruikte om met zijn gezin zijn ouders en broers en zussen in Nederland te bezoeken. En zo kwam het dat Guus in Haarlem verbleef toen de Duitsers ons land binnenvielen en hij de oorlog in Nederland doorbracht met zijn gezin. Daarmee ontkwam hij aan de Japanse bezetting in Indonesië. Iets dat hem dwars zat, maar met alles wat we nu weten van wat daar gebeurd is onder de Japanse bezetting, één van de grotere zegeningen in zijn leven is geweest. 

Guus was een oprechte man, een eerlijke man, een rechtlijnige man. Hij zag dingen redelijk zwart wit. Had een duidelijk beeld voor ogen van wat zijns inziens goed of fout was. Waar zijn oudere broer Hans sympathiseerde met de ideeën van de bezetter en waar zijn jongste broertje Kees bewondering had voor de Duitse infrastructuur, hun manier van organiseren en regelen, was het voor Guus glashelder: een buurland binnenvallen en bezetten, dat was fout. Hij was per abuis in Haarlem op dit onfortuinlijke moment maar ging niet bij de pakken neerzitten. Hij moest wat doen. En zo kwam het dat hij zich in zeer korte tijd opwerkte tot de leider van één van Haarlems verzetsgroepen. Het heeft best een tijd geduurd voordat de Duitse leiding in Haarlem hem in de smiezen kreeg: Guus was het toonbeeld van een man die vertrouwen uitstraalde, een man met aanzien. Gerespecteerd alom. Hij kon een lange tijd zeer succesvol een dubbelrol spelen. Uiteindelijk moest Guus onderduiken en dit deed hij succesvol op de Veluwe. Hij is nooit gepakt en was de man die mijn ouders trouwde in 1971, in Haarlem. Hij stierf op hoge leeftijd en overleefde vier van zijn zes kinderen en zijn vrouw. Na de oorlog is hij nog even terug geweest in Indië heb ik begrepen, dit keer zonder zijn gezin. Maar daar veranderde alles in zo'n rap tempo dat hij al snel besloot zijn verdere geluk in Nederland te gaan beproeven. 

Maar dit verhaal gaat verder niet over Guus. Dit verhaal gaat over Kees en Louise, hun drie oudste kinderen en hun tijd in Indonesië tussen 1947 en 1951. Een periode waar ik al op hintte aan het einde van mijn 4 Mei verhaal ‘Een Leger van Engeltjes’ in 2020.

Na de bevrijding van Nederland in 1945 bleven Kees en Louise, mijn grootouders in Haarlem wonen. Zij woonden met hun zoontje Thom, geboren in 1944 op de Johan van Vlietstraat 76, samen met mijn overgrootouders en Guus en zijn gezin, Nel, Tom en Wil. Mogelijk zelfs Hans en Ber, maar dat weet ik niet zeker. Het was hoe dan ook een vol huis. 

Eind 1946 werd Louise zwanger van haar tweede kindje. Voor hij ter wereld zou komen op 24 Augustus van 1947 vertrok haar man naar Nederlands-Indië om ook bij de KNIL te aan de slag te gaan. In die berucht hete zomer van 1947 werd mijn vader geboren, in het hospitaal van Haarlem. Omdat haar man op dat moment al enige tijd in West-Indië verbleef stond er een foto van hem naast haar bed. Zo was hij er toch een beetje bij.

Mijn vader kreeg vervolgens dezelfde namen als zijn vader en dat was dat.

Kees mist zijn vrouw en kinderen enorm. Als officier verkeerd hij in de luxepositie zijn gezin over te kunnen laten komen. Zeer kort na de geboorte van zijn tweede zoon vertrekt Louise met haar zoontje van drie en haar baby van enkele weken oud richting het eiland Celebes (Sulawesi). 

In eerste instantie zijn veel manschappen jaloers op Kees. Ook zij missen hun families. Het leven is zonnig, mooi en de verwachtingen niet al te slecht. Ze hebben een mooi huis, een kindermeisje en mogelijk nog meer personeel.

Louise raakt weer snel in verwachting en in het voorjaar van 1949 wordt Christina geboren. 

En dan…. bereikt de Onafhankelijkheidsoorlog ook Celebes. 

De Dekolonisatie Oorlog van Nederlands-Indië begon eigenlijk direct na de capitulatie van Japan op 15 Augustus van 1945 en een vier jarige bloedige oorlog gevuld met gewelddadigheden volgde hierop. In eerste instantie niet zo heftig in Celebes, een eiland in West-Indië, dat niet bij Indonesië wilde gaan horen. 

De ongeregeldheden bereiken het eiland wanneer baby Chris en kleine Kees in het ziekenhuis liggen. De redenen van de opnamen zijn mij onbekend. Louise is op dat moment niet bij baby Chris en kleine Kees, maar zij is thuis waar zij ook nog de zorg heeft voor haar oudste zoontje. Het ziekenhuis komt onder gecontinueerd vuur te liggen en de verpleging bindt mijn vader, die op dat moment twee jaar oud moet zijn geweest, onder het bed vast voor zijn veiligheid. Dát kleine jongetje heeft zoveel angst gehad. Kleine Kees voelde zich verlaten door zijn moeder die, buiten haar schuld om, hem in zijn beleving achter had gelaten, hem alleen had gelaten in deze situatie. 

Waar hij als kleine jongen in overlevingsmodus nog geen besef van kon hebben was de doodsangsten die zijn beide ouders op dat moment doorstonden. Ze waren zeer bewust van de aanval op het ziekenhuis en hun twee onbeschermde kindjes waar ze met geen mogelijkheid levend bij konden komen, zo leek het. De paniek moet zo misselijkmakend zijn geweest, de angst te ruiken en bijna tastbaar. 

De tijd begon te dringen en Kees sr. besloot een pantserwagen te commanderen en is daarmee door de beschietingen en ontploffingen het ziekenhuis, dat inmiddels een gatenkaas was en waar verschillende brandjes woedde, binnengereden met maar één doel voor ogen: zijn kinderen daar weghalen. 

Dit deed hij succesvol, beide levens gered, een heel gezin levenslang getraumatiseerd, een vader die vanaf dat moment door zijn zoon op een voetstuk werd gezet als held en redder en een moeder die door haar zoon onbewust verweten werd voor het hem achterlaten in dat onfortuinlijke ziekenhuis. Iets dat later voer voor psychologen zou worden.

Het vliegtuig kan het vliegveld succesvol verlaten met Kees, Louise en kinderen aan boord.  Ze bereiken Jakarta en boarden in de haven van Tandjong Priok het Schotse schip de Empire Brent. Dit schip dat in 1924 voor het eerst te water werd gelaten was in 1939 gevorderd door het Britse leger en werd ingezet als hulpkruiser, ofwel een Armed Merchant Cruiser. Vanaf 1941 werd ze een ‘Troopship, een schip dat troepen soldaten vervoerde. Ze raakte zwaar beschadigd in 1943 en na reparatie werd het schip ingezet als ziekenhuisschip in Canada en werd na de oorlog in 1946 ingezet bij het ministerie voor transport. Gebruikt om emigranten naar Australië te vervoeren en later ingezet om honderden mensen te repatriëren vanuit voormalig Nederlands-Indië.

Op een overvol schip dat zich met weinig vertrouwen liet aanzien volgens mijn vader, met bovendien te weinig hutten, te weinig slaapplaatsen, te weinig ruimte en zonder privacy begon de zeereis naar Nederland. 

Mijn vader herinnert zich nog steeds hoe hij zijn handen verbrandde aan de metalen relingen in de hete zon. Deze waren zo heet geworden dat je ernaar verluid een ei op kon bakken. Louise verloor haar zwangerschap tijdens deze drie weken durende bootreis als gevolg van alle stress, gevaren en ontberingen. 

Het schip komt aan in Rotterdam en vandaaruit vinden ze hun weg terug naar de van Vlietstraat in Haarlem. 

Zo goed en zo kwaad als ze kunnen pakken ze hun leven op. Over hun tijd in Indonesië spreken ze niet veel. De impact is echter nog heel lang merkbaar. Zo schrikt mijn vader elke keer als de kolen rollen in het kolenhok en dan verstopt hij zich onder de tafel. Hij kan de rest van zijn leven niet tegen harde geluiden zonder daar een PTSD-reactie op te krijgen. Hij ervaart een zeer ernstige depressie in de jaren 70 welke een enorme impact heeft op mijn moeder. Onze hele kindertijd werden mijn broer en ik altijd gemaand tot zachtjes lopen in huis en op de trap, stilletjes en zo geluidloos mogelijk de deuren sluiten en ineenkrimpen als dit een keer niet lukte of als een vriendje of vriendinnetje dat hier geen weet van had gewoon de deur dicht deed waarop wij dan aangesproken werden. Pas jaren later kom ik erachter dat dit niet is vanwege een overgevoeligheid voor harde geluiden op niets af, maar dat dit het gevolg is van oorlogstrauma. En zo zijn er nog veel meer voorbeelden van de impact die dit had op mijn vader, zijn broer, zijn zusje. Mijn grootouders. Hun twee gezonde zoons die ze hierna nog krijgen in Nederland. Hoe dit generaties lang werd doorgegeven zonder tekst en uitleg. 

Je kunt een kind wel uit de oorlog halen, maar hoe haal je een oorlog uit een kind?

Vandaag herdenken we. Morgen vieren we feest.  

Doe dit met intentie. Vrijheid is nog steeds niet overal vanzelfsprekend en de zichtbare en minder zichtbare littekens opgelopen door of in een oorlog zijn voor altijd. 

EXTRA 1:

Na terugkomst in Nederland is Kees sr in eerste instantie helemaal klaar met een militair bestaan. Alles wat ze hebben gezien en meegemaakt, hoe dingen zijn gegaan, de dingen die hij heeft gehoord. Hij hoeft niet meer. Hij besluit behanger te worden. Louise raakt na enige tijd opnieuw in verwachting en John wordt geboren in 1952 in Haarlem. 

Toch blijft het trekken en Kees sluit zich aan bij de luchtmacht. 

Ze verhuizen naar Alkmaar en hun jongste zoon Rob dient zich aan. 

Het gezin verhuisd na verloop van tijd naar Duitsland waar Kees als officier een post krijgt op de Nederlandse basis in Greven. Ze krijgen een flat op de vierde etage. Het gezegde ‘Het leven is keihard en vol appedippedenties’ ziet het levenslicht en Kees zet dat onder andere in om nieuwe rekruten, ondergeschikten, met een stalen gezicht onzeker te maken. Iets waar hij 100% van de tijd succesvol in was. 

In 1963 krijgen ze nieuwe onderburen op de derde etage. Het gezin Cusell trekt daarin. Ook een luchtmacht gezin dat in Duitsland gepost wordt. Kleine Kees is dan inmiddels 16 jaar oud en erg gecharmeerd van Monika, de dochter van de groenteboer. 

Een jaar verstrijkt. 

Dochter Chris sluit vriendschap met het nieuwe onderbuurmeisje van dezelfde leeftijd en Louise kijkt naar haar zoon en naar haar nieuwe onderbuurmeisje en ziet wat zij zelf nog niet zien.

Als Chris tegen haar moeder zegt naar de tienerclub te gaan die zaterdag met haar vriendin besluit Louise dat Chris die dag spontaan ziek zal zijn en dat Kees dan niet anders kan dan in plaats van zijn zusje met het meisje naar de betreffende club te gaan. Met gezonde tegenzin en wantrouwen richting de motieven van zijn moeder doet Kees wat hem is opgedragen. En dat is hoe hij voor het eerst een dag doorbrengt met mijn moeder. Een week later neemt hij haar mee naar de film, hun eerste officiële date, naar West Side Story.