Koerscorrectie

Het is 2024. Sinds 2018 schrijf ik verhalen over mijn familiegeschiedenis in oorlogssituaties. De bezetting van ons land, maar ook de bezetting door ons land van Indonesië.

Mijn verhalen bron begint op te drogen. Ongetwijfeld zijn er nog veel meer familieverhalen te vertellen, maar het zijn verhalen die ik niet ken of welke ik vergeten ben.

Daarbij is mijn grootste bron, mijn vader, vorig jaar overleden en mijn inspiratie generatie bestaande uit mijn overgrootouders en hun zoons en dochters, al enige tijd niet meer in het land der levenden.

Ik heb de afgelopen jaren verhalen geschreven over mijn oud ooms Guus en Wil en Tom. Over mijn oud tante Nel. Over mijn Opa en mijn Oma.

Er zijn mensen die in dat rijtje ontbreken en dat zijn mijn oud oom Hans en mijn oud tante Ber en de ouders van het zevenspan: Jan Pielage en Toos Pielage – Bottelier.

Tante Ber en tante Nel waren beide uit echt Pielage hout gesneden maar deze zussen waren ook elkaars tegenpolen en begrepen elkaar meestal niet waardoor hun karakters levenslang zouden botsen.

Tante Ber hield van gezelligheid, haar familieleden en lekker eten. Ze trouwde nooit en werkte tot aan haar pensioen voor het Psychiatrisch Ziekenhuis Santpoort als activiteiten begeleidster. Hoewel tante Nel en oom Tom eenmaal per maand er een punt van maakte mijn ouders en ons op te zoeken en ons altijd te voorzien van kleding en nieuwe schoenen wanneer tante Nel van mening was dat wij deze nodig hadden, was tante Ber op haar eigen manier net zo met ons bezig. Ze had geen auto dus wij zochten haar twee, drie keer per jaar op in haar woning in Bloemendaal. Dan kregen we altijd een berg nieuwe artistieke spullen in de vorm van ecoline, kleurpotloden, klei, schetsboeken en altijd altijd altijd een boek met mooie verhalen. Ze wist ook altijd de juiste boeken voor iemand te vinden, passend bij je leeftijd en sprekend tot je verbeelding of ter bevordering van je ontwikkeling.

In de week voordat ik voor het eerst naar de brugklas ging stak tante Nel me in nieuwe kleren en vervolgens bezocht ik met mijn vader tante Ber die me mee uit lunchen nam (want met een volle maag was alles altijd leuker) en kocht vervolgens een horloge voor me (dat ik zelf mocht uitzoeken) omdat ik had laten vallen dat ik bang was dat ik te laat zo komen voor mijn lessen. En natuurlijk een boek. 

Tante Ber raakte neerslachtig tijdens de oorlog en bracht hele periodes in bed door. ‘Maak me maar wakker als de oorlog voorbij is.’  Toch verloor ze ondanks dat geen moment haar gevoel voor humor en mijn oma vertelde wel dat ze soms over de grond rolde van het lachen door tante Ber’s opmerkingen, acties en verhalen in die periode en alle jaren daarna. Tante Ber werkte tijdens de oorlog in de gaarkeuken van Haarlem. Iets waar al haar familieleden altijd gekscherend van zeiden dat ze daar het beste op haar plek was in verband met haar voorliefde voor eten. Tante Ber bereikt de leeftijd van 87 of 89 jaar, hier laat mijn geheugen me in de steek. Op dat moment wordt een verhuizing naar een verzorgingshuis afgedwongen, iets waar ze zelf helemaal geen behoefte aan heeft, maar wat blijkbaar nodig is volgens de mensen die haar dagelijks zien, onder andere tante Nel die ondertussen bij haar om de hoek woont in Bloemendaal. Dat het nodig was daar twijfel ik niet aan, dat tante Ber het niet kon accepteren nog minder. Net zoals mijn opa en mijn vader en mijn oom John had ook mijn tante Ber geen moeite met het loslaten van het leven op een moment waarop zij vond dat de vooruitzichten niet langer de moeite waren. En dus overleed zij in haar eigen bed, in haar eigen huisje, in de nacht voorafgaande aan haar verhuizing naar het verzorgingshuis. Toen het telefoontje kwam konden we er allemaal over eens zijn dat het weliswaar onverwacht kwam, maar dat het evengoed geen verassing was. Met een lach en een traan namen we onbezwaard afscheid van een geweldige persoonlijkheid. Pielage is zoals Pielage doet en zij bewees dat maar weer eens. 

Hans Pielage was ook een karakter. Deed dingen op zijn manier, eigenwijs, onderzoekend.

Avontuurlijk ingesteld, liet zich soms het hoofd op hol brengen over dingen die hij hoorde en las en trok af en toe te snel of verkeerde conclusies. Dit leidde dan tot acties met gevolgen die koerscorrecties nodig hadden. Het deed hem belanden in verschillende onwaarschijnlijke situaties, en resulteerde meer dan eens in levenslange plagerijtjes van zijn broers en zussen. Het mooiste aan de verhalen van Oom Hans vind ik de ogenschijnlijke zelfreflectie die deze man moet hebben gehad en de humor waarmee zijn bereidheid om van mening te veranderen gepaard ging als hij besefte dat hij te snel was geweest met zijn oordeel. Vergissen is menselijk en je leert ervan. Iets wat we vandaag de dag veel moeilijker kunnen toegeven, ondanks dat we dankzij het sociaal media tijdperk vaak een eenzijdig belicht oordeel vellen.

Oom Hans was in de aanloop jaren naar de oorlog lid van de NSB. Hij kon zich in eerste instantie vinden in een deel van de retoriek van de Nationaal Socialistische Beweging, zoals ik me vandaag de dag kan inbeelden hoe veel mensen zich nu ook kunnen vinden in een deel van  de retoriek van Wilders en Baudet.

De NSB speelde in op de zorgen en onzekerheid van de mensen die aanwezig was in ons land als gevolg van de economische crisis en het onvermogen van onze overheid om de gevolgen van deze crisis adequaat te bestrijden. De NSB (be)werkte het systeem. Onder leiding van Mussert en zijn directe werknemers, bestaande uit academici en intellectuelen. Deze mannen met een goede reputatie van degelijkheid en kundigheid wekten veel vertrouwen. De stichting kleurde bovendien keurig binnen de bestaande wettelijke lijntjes en kreeg mede hierdoor een betrouwbaar imago dat hun ideologie wel uit waarheden en feiten moest bestaan en het land des gevolgen naar betere tijden zou kunnen leiden. Maar ondanks dat het zich keurig aan de letter van de wet hield streefde het evengoed wel naar ongedeelde macht.

Op het moment dat Duitsland ons land binnenviel was door radicalisering het NSB ledental al enorm gedaald en ook Hans wist niet hoe snel hij zich er los van moest maken toen hij zich realiseerde wat volgens de NSB ‘goede en acceptabele oplossingen’ waren voor de moeilijke tijden waar ons land doorheen ging. Hij heeft zijn vergissingen altijd erkend en de weg naar andere inzichten eveneens. Natuurlijk is hij er levenslang mee gepest door de familie die dat elke familiegelegenheid gebruikte om hem te plagen of uit te dagen. Vergeten kon hij het nooit en dat lot accepteerde hij gelaten.

Vervolgens heeft Hans niet stil gezeten in de oorlog.  Hij hielp zijn vader met de zorg voor het gezin en het leveren van levensmiddelen aan een joodse jonge vrouw die zich in een Nederlands kamp bevond.

Ook was hij tijdens de slag om Berlijn in Berlijn.

Niemand die me meer kan vertellen waarom, maar hij was erbij en hij zal doodsangsten hebben uitgestaan want hele delen van de stad werd met de grond gelijk gemaakt als gevolg van de hevige gevechten. Zo kwam het dat, volgens verschillende onafhankelijke bronnen binnen de familie, het meest onwaarschijnlijk voorval zich voor deed:

Op 2 mei 1945 gaf Berlijn zich over na een hevige slag welke op 21 april begonnen was. Op dit moment was Ludwig Steef de Stadtpräsident, ofwel de burgermeester. Hij werd ontzet en afgevoerd door het Sovjet leger. In de chaos dagen die volgde bleek er een noodzaak te zijn voor een symbolische burgermeester, in verband met internationale wetten enzovoorts, om dingen gedaan te krijgen, rond te krijgen, in gang te zetten. Ze plukten zonder nadenken het eerste voorbijlopende gezicht van de straat en benoemde deze tot burgervader. Dit bleek Hans te zijn. Binnen 24 uur werd hij vervangen door een zorgvuldiger uitgekozen man, een Berlijn, Arthur Werner. Je zal het nergens terug kunnen vinden in de geschiedenisboeken, hoe Hans Pielage de eerste burgemeester werd van Berlijn na de val van de stad, de 24 uurs stroman burgemeester. Maar het maakt wel voor wederom een prachtig verhaal in mijn familiegeschiedenis. 

Na de oorlog werd hij danser en uiteindelijk werd hij dansleraar en was de eigenaar van een Haarlemse dansschool. 

In zijn hoedanigheid van veelzijdige zakenman huurde hij regelmatig de diensten in van Emile Frank, een reclameschilder waaruit een vriendschap ontstond.

Nu ken ik het persoonlijke verhaal van deze meneer Frank niet en het is ook niet aan mij om zijn verhaal te vertellen denk ik, maar ik heb wel wat onderzoek gedaan en daar enige conclusies aan verbonden.

Emile Frank was een joodse man en trouwde 8 februari 1941 met Jetty Swaab. Veel joden trouwden in de begin jaren van de oorlog omdat het hoop bood, ze niet wisten of ze de oorlog zouden overleven, maar ook met de hoop om  deportatie te voorkomen.

In eerste instantie werden namelijk vooral ongehuwde mannen afgevoerd. Maar dat hield niet lang stand en al snel werden zowel Emile als zijn vrouw gedeporteerd. Emile kwam in eerste instantie in Westerbork terecht en in die tijd schreef mijn overgrootvader meerdere malen tot het Reichskommissariat, in Den Haag met verzoek om hun vrijlating. De laatste brief schreef hij op 21 februari 1943. Ook fungeerde de van Vlietstraat 76 als correspondentieadres voor de echtlieden, waarna mijn overgrootvader hoogstwaarschijnlijk probeerde zorg te dragen dat de brief de ander bereikte en probeerde hij Emile in Westerbork van levensmiddelen te voorzien. Uiteindelijk overleeft Emile Frank de oorlog niet. Op 8 maart schrijft hij nog een brief aan zijn vrouw waarin hij hoopvol aangeeft dat hij haar volgende verjaardag weer samen met haar te zijn. Op 26 Maart 1943 wordt hij in Sobibor vermoord.